Manastiri u Srbiji

Ono što bi svako trebalo da vidi kad doputuje u Srbiju, a svakako bi svaki građanin naše zemlje morao isto to da učini, jeste da obiđe srpske manastire i crkve. Ne mogu, naravno, posetiti sva sveta mesta stara stotinama godina, koja predstavljaju najvažnije simbole srpske nacionalnosti, istorije, tradicije i vere, ali mogu nekoliko svakako, u kraju Srbije u kome gostuju, kako bi videli srednjovekovna zdanja koja svedoče o usponu i padu srpske carevine, zatim i države, a koja su deo kulture kojom se Srbija ponosi. Manastiri u Srbiji su građevine koje su tokom vekova bile, i ostale, najvažniji stubovi očuvanja i odbrane, okupljanja i održavanja onoga što je osobeno za Srbiju i srpski narod. 

Zadiviće Vas sigurno njihova velelepnost, arhitektura, ikone i oslikane, zidne freske, ali manastiri u Srbiji su značajni i zbog toga jer u njima leže mošti najvažnijih svetaca, vladara i stvaralaca. Njihov značaj, veličina i istorija zadivljuju čak i one koji nisu posvećeni veri.

I zato, ako još niste, u prvom narednom putovanjuu, planirajte da posetite i manastire koji su značajni za taj kutak naše zemlje. A srpskih pravoslavnih crkvi i manastria ima i van granica naše zemlje. Srpska istorija se kroz manastire čuva, tako, čak i na Hiladnaru.

Manastiri u Srbiji su svakako mesta koja svaki građanin naše zemlje, ali i stranac, jednostavno mora da poseti

Koliko ima manastita u Srbiji

Srbija se vekovima diči svojim manastirima – od Studenice i Sopoćana, do Pećke patrijaršije; od fruškogorskih i manastira u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, pa do Manasije, Ravanice i Žiče. Širom Srbije i regiona “rasuto” je 405 manastira Srpske pravoslavne crkve, a njihovi temelji postoje na još 205 lokacije. Samo na Kosovu i Metohiji zabeleženi su tragovi čak 2.500 hrišćanskih svetinja, od kojih je najveći deo nestao u burnoj prošlosti. Ovako precizno ih je 2013. godine, popisao publicista iz Loznice Pero Višnjić, koji se prvi prihvatio izrade svojevrsnog registra srpskih manastira.

Teško je izdvojiti redosled kojim bi se manastiri u Srbiji preporučili za obilazak. Dele se prema eparhijama, mogu se posete isplanirati prema njihovom značaju, lepoti, masivnosti, po tome da li su muški ili ženski… Kako god da odlučite, nećete se pokajati, jer to su mesta na kojima se svaki čovek, bio vernik ili ne, napaja nekom divnom energijom i duhovnom radošću. Možete detaljan spisak manastira u Srbiji pogledati i na sajtu vikipedije, a možete krenuti i od onih koje je UNESKO stavio na listu svetske kulturne baštine, poput Visokih Dečana, Studenice ili Sopoćana.

Premium Srbija Vam donosi listu Fruškogorskih i manastira Ovčarsko-kablarske klisure – oblastima u kojima srpskih svetinja ima najviše na jednom mestu, ali i spisak samo sa delom svetinja koje Srbija poseduje, pa u zavisnosti od toga gde ste odlučili da provedete letovanje, odmor, produženi vikend ili izlet, možete ga upotpuniti nezaboravnom turom i fantastičnim iskustvom kroz manastire u Srbiji. 

Fruškogorski manastiri

Frušku goru upravo zbog manastira mnogi zovu Srpski Atos. Na njoj je sagrađeno 35 pravoslavnih svetih mesta, od kojih je danas sačuvano 17. Istorija beleži da je većina nastala u periodu od 15. do 17. veka, a samo dva su novijeg datuma. I svi su smešteni u krugu od 50 km. Lepotu fruškogorskih manastira upotpunjuje i predivna priroda, bogate šume i stabla kestena. 

Krušedol 

Na južnim obroncima Fruške gore nalazi se manastir Krušedol, zadužbina Đorđa Brankovića, koji ga je podigao početkom 16. veka. Veliki značaj ovog manastira ogleda se u bogatoj istorijskoj riznici, čuvenom ikonostasu i mnogim relikvijama koje se u njemu čuvaju. Osim mošti Brankovića, ovde počivaju i mošti patrijarha Arsenija III Čarnojevića, kneginje Ljubice Obrenović, kao i kralja Milana Obrenoviča. Krušedol je jedan od retkih manastira koji u Drugom svetskom ratu nije pretrpeo razaranja, i pored toga što je manastirska riznica opljačkana. 

Novo Hopovo

Nedaleko od Iriga se nalazi se autentično sveto mesto Novo Hopovo, koga je osnovao Đurađ Branković početkom 16. veka. Pored manastira izgrađena je i crkva posvećena Svetom Nikoli. Nekoliko vekova manastir je bio prosvetni centar, u koji su i Srbi iz Beograda dolazili da uče da čitaju i pišu. Poznat je i po tome što se u njemu zamonašio Dositej Obradović, posle čega je u njemu još tri godine boravio. 

Zadiviće Vas njihova velelepnost, arhitektura, ikone, zidne freske, ali manastiri u Srbiji su značajni i zbog toga jer u njima leže mošti najvažnijih svetaca, vladara i stvaralaca 

Vrdnik 

Čuveni banjski centar Vrdnik krasi i istoimeni manastir iz 16. veka, u koji su monasi stigli iz Ravanice, bežeći od Turaka tokom Velike seobe Srba. Tada je izgrađena crkva, a Vrdnik dobio i naziv Mala Ravanica. Mošti kneza Lazara su, posle skoro tri veka, 1989. Godine, ponovo položene u manastir Ravanicu, gde se i danas nalaze. Danas je ovo ženski manastir, za koji mnogi tvrde da ima najlepši konak. 

Manastiri Ovčarsko-kablarske klisure

Na 18 km od Čačka se nalazi jedinstvena reljefna celina, usečena između masiva Ovčara i Kablara, poznata po stmim i ukleštenim meandrima Zapadne Morave. Predeo je zaštićen zakonom zahvaljujući predivnoj prirodi i očuvanoj flori i fauni, ali i izuzetnim kulturno-istorijskim spomenicima. Najistaknutiji među njima su manastiri. U Ovčarsko-kablarskoj klisuri nalazi se 10 manastira, raspoređenih na levoj i desnoj strani Zapadne Morave, u predivnim šumskim prostorima. Oni su razlog zbog koga se ovaj deo Srbije naziva Srpska Sveta gora.

Smatra se da su prvi manastiri ovčarsko-kablarske klisure nastavli posle katalonske najezde početkom 14. veka, kada su stradali manastiri na Svetoj gori. Srpski monasi su odatle prebegli u klisuru, gde su počeli sa gradnjom manastira. Drugi talas izgradnje se vezuje za period posle Maričke bitke. Posle ovog događaja Turci su počeli da osvajaju delove Balkana, a manastiri u ovom delu Srbije su postali centar duhovnosti i identiteta Srba, ali i mesta na kojima su se sakrivali i spasavali svoje živote.

Na desnoj obali Morave su smešteni sledeći manastiri:

• Manastir Vavedenje, na izlasku iz klisure, danas parohijska crkva
• Manastir Vaznesenje, spram Jovanja na drugoj strani reke
• Manastir Preobraženje, nekad se nalazilo na levoj obali 2 km uzvodno od Nikolja
• Manastir Svete Trojice, na brdu, naspram Blagoveštenja
• Manastir Sretenje, nedaleko od Svete Trojice, u podnožju ispod samog vrha Ovčara,

Na levoj obali Morave su:

• Manastir Blagoveštenje, 2 km od Preobraženja, iznad Ovčar Banje
• Manastir Ilinje, na brdu nad Blagoveštenjskim tunelom, sada metoh manastira Blagoveštenja
• Manastir Jovanje, 6 km uzvodno od Vavedenja, nekada najvažniji manastir, lavra
• Manastir Nikolje, 2 km uzvodno od Jovanja
• Manastir Uspenje Presvete Bogorodice, crkvica pronađena kod ruševina Jovanjske kule, metoh manastira Jovanje

Manastiri u valjevskom kraju

Lepote valjevskog kraja upotpunjuju pravoslavni verski objekti koji su smešteni u neposrednoj blizini grada, u predivnom prirodnom ambijentu valjevskih sela. Svi danas funkcionišu kao mala domaćinstva, koja okupljaju vernike i u kojima se obeležavaju najveći hrišćanski praznici.

Manastir Lelić

U selu Lelić, udajenom 11 km od Valjeva nalazi se zadužbina Vladike Nikolaja i njegovog oca Dragomira Velimirovića. U Leliću počivaju mošti svetog Nikolaja, a poznat je i po predivnom ikonostasu, moravskom stilu sa novim arhitektonskim rešenjima i živopisu koji urađen po zamisli vladike Nikolaja. Pretvaranje Lelića u manastir je dugo trajalo i zvanično je završen 1996. godine, kada je održana svečana liturgija, koju je vršio patrijarh Pavle u prisustvu 6.000 vernika. Pre 30 godina Lelić je postao bogatiji za Muzej posvećen episkopu Nikolaju, a poznat je i po ikonopisačkoj i duborezačkoj delatnosti.  

Manastir Ćelije

Na levoj obali ponorne reke Gradac, na 6 km od Valjeva, nalazi se manastir Ćelije. Ovaj verski objekat je smešten u predivnom, brdovitom predelu, u kotilini između nekoliko sela. Zbog takvog položaja, manastir se ne vidi sve dok se ne dođe tik do njega. Narodno predanje i ovaj manastir vezuje za kralja Dragutina i kraj 13. veka. Tokom 18. veka bio je centar svih aktivnosti valjevskog kraja, a u njemu se se sakupljali monasi koji su imali važan udeo u dizanju buna protiv Turaka. U Ćelijama je živeo i Justin Popović, sveti Ava Justin, čiji se grob nalazi na južnoj strani oltara. A, ovde je sahranjen i čuveni Ilija Birčanin. Ćelije su danas ženski manastir. 

Manastir Jovanja

U neposrednoj blizini Valjeva, na desnoj strani reke Jablanice, nalazi se manastir Jovanja, za koji se veruje da je nastao tokom 15. veka. Njegova burna istorija je nekoliko puta menjala njegov izgled i namenu, da bi danas Jovanja predstavljala muški manastir, koji okuplja vernike i čiji monasi su dostupni za razgovor i okrepljenje svima kojima je to potrebno. Manastir Jovanja je izgrađen u uprošćenom raškom stilu, sa dominantnom kupolom cilindričnog oblika. 

Samo na Kosovu i Metohiji zabeleženi su tragovi čak 2.500 hrišćanskih svetinja, od kojih je najveći deo nestao u burnoj prošlosti

Manastiri u Raškoj oblasti

Raška predstavlja malo gradsko naselje, nadomak Kopaonika, koje se naslanja na planinu Goliju. To je gradić koji na najbolji način spaja novo i staro, a brižljivo čuva i održava tradiciju stare Srbije. Najbolji pokazatelj toga jesu očuvani srednjovekovni manastiri u blizini Raške, kao i u jednom od najznačajnijih prostora Raške oblasti – Novom Pazaru, ali i severnom delu Raškog okruga, na prostoru Kraljeva i Vrnjačke Banje, koji  predstavljaju istorijski, geografski i turistički izuzetno bogat deo Srbije.

Manastir Gradac

Sveto mesto koje se nalazi na obroncima planine Golije, na 22 km od Raške. Zadužbina je Jelene Anžujske, žene kralja Uroša Prvog, a veruje se da je završen 1276. godine. Sastojao se od velike Bogorodičine crkve i Hrama svetog Nikole Čudotvorca, koji se nalazio iznad ulaza u manastir. U Bogorodičninoj crkvi je položeno telo kraljice Jelene 1314. godine, a za vreme austrijsko-turskog rata u 17. veku, monasi su sakrili mošti na mesto koje do danas nije poznato. Manastir je tada opusteo, a obnovljen je tek sredinom 20. veka. Ovaj verski objekat danas je čuven po lepoti arhitekture u okviru Bogorodičine crkve, koja privlači veliki broj posetilaca. Gradac je danas žeenski manastir.    

Manastir Končul

Končul je po mnogo čemu jedan od najznačajnijih manastira u Srbiji: u njemu je Sveti Sava proveo prvu noć bega u manastir Hilandar, ovde je zamonašen arhieopiskop Danilo II, a za vreme kralja Milutina Nemanjića Končul je bio sedište Ibarske episkopije. Osnovao ga je Stefan Nemanja 1175. godine, a najveći uspon je doživeo u 14. veku. Po dolasku Turaka na Balkan i za vreme ratova, u potpunosti je opusteo, a u 17. veku biva pretvoren u ruševine. Posle rušenja i razaranja manastira Svete Trojice na Kosovu, sestrinstvo prelazi u Končul i obnavlja ga materijalno i duhovno. U njemu se danas izrađuju zadivljujuće minijature na pergamentu. Nalazi se na levoj obali Ibra, na samo 3 km od Raške.

Manastir Sopoćani

Jedan od najlepših i najznačajnijih pravoslavnih manastira u našoj zemlji zadužbina je Uroša Nemanjića, koji je vladao sredinom 13. veka. Ime manastira potiče od slovenske reči sopot, što znači – izvor, prema izvoru reke Raške, koji se nalazi nedaleko od manastira. Manastir je poznat po izvanrednim freskama i tome što se mošti kralja Uroša i svetih lekara Kozme i Damjana čuvaju u njemu. Ne zna se mnogo o tome kako je tekao život manastira za vreme turske vladavine, ali se zna da je manastir i tada održavao monaški život. Sopoćani se nalaze na 17 km zapadno od Novog Pazara. Ova svetinja je 1979. godine uvršena na UNESKO listu svetske kulturne baštine. 

Manastir Đurđevi stupovi

Jedan od najstarijih srpskih manastira podignut je od strane osnivača dinastije Nemanjića 1171. godine, dok je oslikavanje završeno 1175. godine. Razlog podizanja manastira je zahvalnost Stefana Nemanje svetom Đorđu, koji ga je izbavio iz tamnice, u koju su ga zatvorila braća Tihomir, Stracimir i Miroslav. U njemu je sahranjen srpski kralj Dragutin, koji je označen kao drugi ktitor manastira. On je sagradio odbrambenu kulu pored crkve, koju je pretvorio u mali hram i ukrasio je freskama 1282. godine. Krajem 17. veka manastir su poharali Turci, a stradao je i za vreme Prvog i Drugog svetskog rata. Rekonstrukcija ove svetinje traje već 40 godina, uz ozbiljan trud da se sačuva njegov autentičan, raški stil.   

Manastir Studenica

Verski objekat izuzetne lepote i važnosti za čitav srpski pravoslavni svet nalazi se na 60 km od Kraljeva. Zadužbina je Stefana Nemanje, koji ju je stvorio 1190. godine. Studenica je posvećena Uspenju presvete Bogorodice, a značajan je iz više razloga. Nakon mirenja zavađenje braće, Sava Nemanjić je mošti svog oca preneo u Studenicu 1199. godine, gde i danas počivaju. Osim njih, u Studenici se čuvaju u mošti Nemanjinih sinova: Vukana i Stefana Prvovenčanog. Sava je od ovog manastira napravio svetovni i kulturni centar srednjovekovne Srbije, u njemu je napisao Studenički tipik i uredio pravila monaškog života u Srbiji. Studenica je poznata i po tome što zidovi manastira okružuju 4 crkve: Bogorodičinu, Kraljevu, crkvu Nikoljaču i još jednu koja je očuvana samo u temeljima. Najlepše u Studenici jesu freske iz 13. i 14. veka, kao i način gradnje, koji se može opisati kao mešoviti romantičko-vizantijski. Studenica je od 1986. godine pod zaštitom UNESKO-a.

Manastir Žiča

Sedmovrata, čarobna verska građevina, u kome je krunisano 7 srpskih kraljeva zauzima visoku poziciju kada je reč o najlepšim i najznačajnijim srpskim manastirima. Zadužbina je Stefana Prvovenčanog, koji je u njoj kunisan 1217. godine. Žiča je smeštena na samo 6 km od Kraljeva, u jednoj od najlepših, plodonosnih ravnica. Ovakav položaj je negativno uticao na očuvanje crkve, pa su je rušili Tatari, Turci i Nemci. Konačno je obnovljena 1987. godine, kada joj je vraćen prvobitni, srednjovekovni izgled. Kako kaže predanje, naziv sedmovrata Žiča je zaslužila prema tome što su nakon svakog krunisanja na njoj otvarana po jedna vrata, kroz koja je prolazio vladar. Posle toga su vrata zazidana. Osim krunisanja vladara, Žiča je značajna i po tome što su u njoj stolovali srpski patrijarsi. Njena velelepnost i značaj spontano se osećaju pri samom ulasku u ovo sveto mesto, koje nesumnjivo zaslužuje da bude deo svake ture kroz ovaj deo Srbije. 

Manastir Ljubostinja

Na 9 km udaljenosti od Vrnjačke Banje nalazi se jedan od manastira koji zadivljuje ne samo arhitekturom, već i mirom koji vlada u njegovoj porti i prelepom prirodom koja ga orkužuje. Manastir je zadužbina kneginje Milice, a izgrađen je krajem 14. veka. U njemu su sahranjene njegova ktitorka i monahinja Jefimija, koje su se nakon Kosovke bitke ovde zamonašile. Ljubostinja je izgrađena u moravskom stilu, sa izrezbarenom ornamentikom i živopisom koji je samo delimično sačuvan. U priprati se nalaze portreti kneginje Milice i kneza Lazara. Danas je to ženski manastir, a Ljubostinja je proglašena za spomenik kulture od izuzetnog značaja.  

Manastiri Podrinja

Regija smeštena oko reke Drine predstavlja jednu od kulturno i istorijski najvažnijih oblasti u Srbiji. Zauzima zapadni i severozapadni deo Srbije, sa najvećim centrima Šapcem i Loznicom. Ovaj prostor je tokom istorije bio poprište vrlo važnih događaja i bitaka, kao i centar očuvanja identiteta i tradicije srpskog naroda. U njemu su izgrađeni predivni manastiri, a jedan od njih svakako je manastir Tronoša.

Manastir Tronoša

Na 17 km od Loznice, u selu Korenita, neposredno pored Tršića, nalazi se manastir velike starine. Veruje se da je nastao između 1276. i 1282. godine, a da je njegov ktitor Katalina Nemanjić, žena kralja Dragutina. Tokom Turska invazije u 15. veku, crkva je srušena do temelja, da bi se obnovila vek kasnije. Ispred manastira se nalazi kapela svetog Pantelejmona sa česmom devet Jugovića. Česmu je podigao narod lozničkog kraja, jer se veruje da su pred Kosovsku bitku Jugovići prenoćili u ovom manastiru. U tronoši je školu učio Vuk Stefanović Karadžić.

Beli anđeo i Manastir Mileševa

Nešto južnije od Zlatibora, na 6 km od ulaska u grad Prijepolje, smešten je jedan od najstarijih manastira u Srbiji. Mileševa je zadužbina kralja Stefana Vladislava, koji je podigao ovu versku svetinju 1219. godine. Lepota i vrednost ovog manastira zadivljuje i osam vekova posle stvaranje, a ona je potvrđena i proglašavanjem Mileševe za nepokretno kulturno dobro, spomenik kulture od izuzetnog značaja. Mileševska crkva je izgrađena u raškom stilu. U njoj je krunisan Tvrtko Kotormanić, kralj Bosne i Srbije, a u njoj su do 16. veka čuvane i mošti Svetog Save. Mileševa je posebno je poznata po svojim predivnim freskama, među kojima je svakako najpoznatija Beli anđeo, a izdvajaju se i Bogorodica iz Blagovesti i ktitorska kompozicija sa portretom kralja Vladislava.

Manastiri Istočne Srbije

Istočni deo Srbije se, takođe, diči manastirima izuzetne lepote i vrednosti. Ovaj deo naše zemlje predstavlja pravu oazu neobičnih i zadivljujućih prirodnih pojava i skrivenih mesta, pa ako krenete kroz ilzlete ili odmor da ih otkrivate, uvrstite u plan i posetu dva najpoznatija manastira ovog dela Srbije.

Ravanica

Manastir Ravanica jedan je od srpskih manastira koji je značajan ne samo zbog svoje starine i arhitektonske vrednosti, već i zbog predanja i priča koje se za njega vezuju. Manastir je sagrađen 1377. godine, u podnožju Kučajskih planina, kod Ćuprije. Njegov zadužbinar je knez Lazar Hrebeljanović, koji je poginuo na Kosovu i čije se mošti od 1392. godine čuvaju u ovom svetom mestu. Od tada je Ravanica mesto hodočašća i centar oko kojeg se stvara kult kneza Lazara i svih onih koji su svoje živote dali u bici protiv okupatora. Ali, ovaj manastir se izdvaja i po predivnim freskama, na kojima se nalaze knez Lazar, kneginja Milica i njihovi sinova Stefan i Vuk. Ravanica je po arhitekturi i likovnom stvaralaštvu najbolji primer početka moravske škole. Predstavlja originalan spoj svetogorske tradicije i modela upisanog krsta sa pet kupola, koji je idejno stvoren za vreme kralja Milutina. 

Manasija

Manasija ili Resava je jedan od najznačajnijih srpskih manastira srednjeg veka i najbolji predstavnik Moravske škole. Ovo predivno sveto mesto je smešteno u Pomoravskom okrugu, nedaleko od Despotovca. Manasija je zadužbina despota Stefana Lazarevića iz 1418. godine. Manastirski kompleks je zadivljujuć zahvaljujući velikim zidinama kojima je opasan, a koje su služile za odbranu. Celina se sastojala od 11 velikih kula, od koji je najpoznatija Despotova. Zahvaljujući nemerljivoj arhitektonskoj vrednosti i starini, kao i predivnim freskama, koje su najviši domet srednjovekovnog slikarstva, Resava je proglašena za spomenik kulturne od izuzetnog značaja. Početkom 21. veka za vreme rekonstrukcije manastira pronađeni su zemni ostaci, čija je DNK analiza utvrdila da se radi o predmetima koji su pripadali despotu Stefanu.

Manastiri na Kosovu

Srce srpske, pravoslavne veroispovesti jeste najjužniji prostor naše zemlje, u kome su stvorene neke od najlepših i najčarobnijih svetinja, koje odolevaju ne samo vremenu, već i raznovrsnim nasilnim pokušajima da se unište i nestanu. 

Visoki Dečani

Manastir Visoki Dećani, jedan od najlepših srpskih pravoslavnih manastira, zadužbina je kralja Stefana Dečanskog i cara Dušana Silnog, a sagrađen je na inicijativu Svetog Save. Gradnja je završena 1335. godine, a freskooslikavanje je okončano negd oko 1350. godine. Nalazi se u predivnoj kotlini Dečanske Bistrice, u mestu Dečani, jugozapadno od Peći. Proporcije ovog manastira (36 m dug i 30 m visok), za ono vreme potpuno neuobičajene, doprinele su da se ovaj manastir naziva Visokim. Po legendi, sam Stefan Dečanski je izabrao mesto na kojem sada leži ovaj plemenito jednostavan manastir. On je u tu svrhu dosta mesta obilazio, a onda je iznenada naišao na ovo mesto koje ga je očaralo svojom lepotom. UNESCO ga je proglasio za spomenik kulture od izuzetnog značaja, istakavši da je ovaj verski objekat među “najvrednijim primerima renesanse Palologa i dragocen zapis o životu u 14. veku”. Još 1692. godine Turci su napadali manastir kako bi ga pretvorili u džamiju. Visoki Dečani su simbol borbe i odbrane od nečovečnosti i zla. 

Gračanica

Manastir Gračanicu je 1321. godine podigao kralj Milutin, i posvetio ga Uspenju Presvete Bogorodice. Na osnovu predanja, Milutin je podigao ovaj manastir u znak zahvalnost anđelu, koji mu se u snu javio pred bitku na reci Gračanki, rekavši da će pobediti. I Gračanica je, poput Visokih Dečana, proglašena za kulturno dobro od izuzetno značaja i zbog svoje vrednosti zaštićena zakonom. Manastir se nalazi u selu Gračanica, na 10 km od Prištine. Već dvadeset godina manastirom upravljaju igumanije, a od 2020. na njegovom čelu je Teodora. Najveću slavu Gračanica je doživela u 14. i 15. veku, kada je u njoj živelo nekoliko stotina monaha, koji su od nje stvorili veliki duhovni centar i prostor u kome su stvarana velika umetnička dela. Osim velikog istorijskog i verskog značaja, Gračanica poseduje i izuzetno vredne freske, među kojima se ističe lik kraljice Simonide, Milutinove žene, kao i rodoslov dinastije Nemanjić.